Horizontale Collaboratie

Horizontale collaboratie was een fenomeen in Frankrijk die zich in de Tweede Wereldoorlog voordeed toen vrouwen een seksuele relatie aangingen met de Duitse bezetters. Om die reden gingen ook vele Franse jongemannen bij het Franse verzet. Dit album belicht deze dramatiek en speelt er dieper op in. We volgen Rose, een Franse vrouw, die zich net zoals vele andere vrouwen, tijdens de Tweede Wereldoorlog zo goed en kwaad mogelijk de eindjes aan elkaar probeert te knopen. Sinds haar man weg is naar Duitsland, zorgt ze alleen voor haar zoontje Lucien. Om zich nuttig te maken, verzorgt ze haar medemens in haar beroep als verpleegster. Tot ze op een dag geconfronteerd wordt met de Duitse officier Mark, die joden opspoort om ze te kunnen vervolgen. Op slag wordt haar hart vervuld met liefde voor Mark, wat ook wederzijds het geval is. Het begin van een onmogelijke liefde ? Het zal in ieder geval niet eenvoudig zijn, want naast het appartement van Rose liggen er veel ogen op de loer. De oudere dame Flament is daar 1 van, die zich bezighoudt met zaken die het daglicht niet mogen zien. Buurvrouw Andrée vraagt om haar kelder te mogen gebruiken om dieren – toen een illegale praktijk om zelf vlees te kunnen verkrijgen – te kunnen kweken, maar dat weigert ze consistent. Haar blinde man Camille zal zelf niet zien wat er rondom hem gebeurt, maar hij heeft een aangeboren talent om zaken aan te voelen. Hij heeft een goede band met de jongere meisjes Joséphine en Simone, die op hun beurt onderling ook meer dan vriendschap blijken te beleven. Ook de vriendinnen van Rose, Judith en Sarah – die trouwens jood is - merken dat hun vriendin de laatste tijd langer weg zit dan normaal… als dit maar goed komt! De focus in dit album ligt duidelijk op de vrouwen en hun leven tijdens de oorlog. Ook zij vochten hun eigen strijd iedere dag als vrouw, maar dan zonder de medailles. In het album komt niet de ware gruwel van de oorlog naar boven, maar beleeft iedereen op zijn beurt zijn eigen moeilijkheden. Scenariste Navie (Virginie Mosser) verweeft de verhalen van de vele persoonlijkheden mooi tot 1 geheel in dit verhaal. Het is wel duidelijk pro vrouw en contra man, want de mannen worden nogal negatief voorgesteld. Het kan bewust zijn of niet, maar het personage van Mark wordt daarbij niet voldoende uitgewerkt waardoor je niet meteen een band hebt bij de liefde tussen Mark en Rose. Het moet wel gezegd, op het eind komen een paar mooie plottwists die veel goed maken. De tekeningen en inkleuring van de personages door Carole Maurel komen zacht en vriendelijk over, wat het aangenaam lezen maakt. Daarbij komen sommige scènes mooi in beeld, zoals een intieme scène tussen Rose en Mark, die afgesloten wordt met een verdwaasde blik van Lucien die kijkt naar een hand op een bol lichaam. Blijkt op de volgende pagina dat dit de zwangere buik is van Sarah die aan het passen is op Lucien.. Dit is opnieuw een degelijk album die we niet vertikaal gaan klasseren, maar mooi horizontaal in de reeds knappe rij van Lauwert Uitgeverij. PS: de brief die vooraan het album zit, lees je best aan het eind van het album !

“Horizontale collaboratie - Navie & Carole Maurel” Onlangs las ik ‘Scheisseimer - Koenraad Tinel’ een schitterende beeldroman over een collaborerend gezin in de Tweede Wereldoorlog in Vlaanderen. Indrukwekkend. Voortgaand op dit thema kwam ik ‘Horizontale collaboratie’ tijdens een van een van de vele zwerftochten doorheen boekwinkels in mijn zichtveld. Die term die algemeen in de volksmond werd aangenomen om de seksuele relaties maar ook verliefdheden tussen vrouwen in bezette gebieden en de leden van de Duitse bezetting leidde na de bevrijding tot verschrikkelijke straatrepressies en ontmenselijking van de getroffen vrouwen. Er werd in wetenschappelijke en historische artikels die in België best weinig aandacht aan besteed niettegenstaande deze afschuwelijke vorm van straatrepressie historisch reeds lang in gebruik was. “Dat seksueel ‘wangedrag’ bestraft werd met het kaalscheren van de beschuldigde vrouwen is verre van nieuw. Reeds in de middeleeuwen werd het haar van meisjes van slechte zeden en van overspelige echtgenoten geschoren. Tijdens de oorlog van 1870- 1871 werden vrouwen die relaties hadden aangeknoopt met de Pruisische bezetter van de haren beroofd 55. Ook na de Eerste Wereldoorlog werden in Noord-Frankrijk en in Vlaanderen Duitsgezinde meisjes op een soortgelijke manier gestraft. Sommige scheerders, geschorenen en omstanders van 1944 herinnerden zich het kaalscheren in de bevrijdingsdagen van 1918 nog.(https://www.cegesoma.be/.../chtp_beg/chtp_19/002_VanLoon.pdf) In deze beeldroman gemaakt door schrijver/kunstenaarsduo Carole Maurel en Mademoiselle Navie krijgen we een inkijk in de achtergronden van dergelijke verboden reacties die dikwijs het daglicht niet mochten zien. Alles start met een gezapig gesprekje tussen kleindochter die zwaar verliefd is en haar oma, waarbij oma vertelt dat er nooit sprake is geweest van enige verliefdheid in hun huwelijk. Iedereen wist het maar dan vertelt ze haar verhaal beginnend met twee hard aandoende pagina’s over de Duitse bezetter in Frankrijk. De rest van het boek keert in mooie sepia tinten terug in de tijd naar 1942 toen de getrouwde Rose, wiens man krijgsgevangene is de deur opendoet om een Duitse officier af te wimpelen die het verblijf van een ondergedoken Joods gezin komt controleren. Wat gebeurt staat wondermooi afgebeeld op een dubbelgrootte pagina. De chemie tussen twee wezens kent geen grenzen en houdt zich niet aan oorlogen tussen naties. En dat is ook het mooie aan deze graphic novel er wordt geen standpunt ingenomen. Er wordt een relaas doorgegeven van een onmogelijke liefde. Het is, zeker in het begin niet het rechtlijnige verhaal dat eenvoudig te lezen is omdat er regelmatig geschakeld wordt tussen de personages in het woonblok waar Rose woont. En daartussen krijg je ook zwarte gedachtenpagina’s van de blinde, oudere, rustige maar sterk empathische Camille die gezeten op een stoel alles zonder zicht haarscherp waarneemt. Het is o.a. doorheen zijn gevoelige waarnemingen dat je meegezogen wordt in de kleine buurtgemeenschap van huurders, bijna allemaal vrouwen en kinderen behoudens hier en daar een man op de achtergrond en hun eigen verhalen van huiselijk geweld, verdriet, geaardheid, depressies en prostitutie om te overleven. Ik moest regelmatig teruggrijpen naar vorige pagina’s om de draad doorheen het verhaal en de verschillende personages te volgen en te begrijpen. Erg was dat niet want de sfeervolle en intieme illustraties zijn prachtig om te zien. Het is een beeldroman waarvoor je de tijd moet nemen maar je krijgt er zoveel van terug. Fascinerend. Ik betrapte mezelf er regelmatig op dat ik stilstond bij sommige beelden om ze op mij te laten inwerken. Er hangt ook een algemeen dreigende sfeer, ik had niet het gevoel dat dit niet happy zou eindigen. ‘Horizontale collaboratie’ toont eens te meer dat niets gewoon zwart-wit is, dat de grens tussen goed en niet goed flinterdun is, dat collaboratie en repressie even erg zijn. Het zette mij terug aan het denken over mijn liefdevolle ouders die de tweede wereldoorlog meemaakten en elk op hun manier ook niet gespaard beleven van deze trauma’s. Maar de schoonheid van deze beeldroman zit gevat in de illustraties en die liefdevolle relatie die toch gedoemd was om verschrikkelijk te eindigen. Terug een krasje op mij ziel. Jan Stevens, redacteur boekensite.gent